بررسی و تحلیل مهم‌ترین مؤلفه‌های اقتصادی تمدن نوین اسلامی در تولید و مصرف، براساس روایات اهل‌بیت(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ تمدن فرهنگ و ملل اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ اسلام، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، جامعه‌المصطفی‌العالمیه، قم، ایران.

چکیده

اقتصاد در تمدن نوین اسلامی، نه تنها ابزاری برای تأمین معیشت است، بلکه نقش کلیدی در ساختار انسانی و اجتماعی جامعه دارد. در پژوهش حاضر باهدف استخراج الگوی اقتصادی اسلامی برای تمدن نوین اسلامی، مؤلفه‌ها و اصول اقتصادی در دیدگاه اهل‌بیت (ع) بررسی شد. روش پژوهش، تحلیل محتوای متون دینی شامل قرآن کریم و روایات معصومین (ع) است که با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی، مفاهیم و دستورالعمل‌های اقتصادی استخراج و طبقه‌بندی شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مؤلفه‌های اقتصادی در دیدگاه اهل‌بیت (ع) در سه حوزه اصلی قابل دسته‌بندی است: نخست، مؤلفه‌های مختص عرصه تولید شامل اهمیت معیشت و اقتصاد، جایگاه جهادی کار و اشتغال، تأمین معیشت کارگر در دوران از کارافتادگی، تقسیم کار و تعیین وظایف، خودکفایی و تولید نیازمندی‌ها، اهمیت کشاورزی، اهتمام به حقوق کارگر و بهره‌گیری از تمام فرصت‌های کاری. دوم، مؤلفه‌های مختص عرصه مصرف شامل میانه‌روی در مصرف، پرهیز از اسراف، انفاق و نوع‌دوستی و اهمیت پس‌انداز. سوم، مؤلفه‌های مشترک در هر دو عرصه شامل ضرورت آینده‌نگری در برنامه‌ریزی و اجتناب از تولید و مصرف کالاهای مضر و حرام.
نتیجه‌گیری این پژوهش نشان می‌دهد که اصول اقتصادی اهل‌بیت (ع) جهانی، جاودانه و سازگار با تمدن نوین اسلامی است و می‌تواند به‌مثابه الگوی راهبردی در مدیریت تولید، مصرف و سیاست‌گذاری اقتصادی در جوامع اسلامی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم (۱۳۵۴). مترجم: الهی قمشه‌ای، مهدی. تهران: انتشارات صالحی.

    * نهج‌البلاغه (1369). سید رضی. محقق و مترجم: دشتی، محمد.، و محمدی، سید کاظم. قم: نشر امام علی (ع).

    1. ابن‌ابی جمهور، ابو جعفر محمد‌بن علی‌بن ابراهیم أحسائی (1405هـ.ق). عوالی‌اللآلی. قم: انتشارات سیدالشهداء (ع).
    2. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید (1404هـ.ق). شرح نهج‌البلاغه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
    3. ابن‌اثیر جزری، عز الدین ابوالحسن علی‌بن محمد (1417هـ.ق). اسدالغابه فی معرفه‌الصحابه. بیروت: دار‌احیاء‌التراث‌العربی.
    4. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1413هـ.ق). لسان‌العرب. بیروت: دار‌إحیاء‌التراث‌العربی.
    5. إربلی، علی‌بن عیسی (1381هـ.ق). کشف‌الغمّه. تبریز: مکتبه بنی هاشمی.
    6. آمدی، عبدالواحد‌بن محمد تمیمی (۱۳۶۶). غررالحکم و دررالکلم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    7. انصاری، شیخ مرتضی‌بن محمد امین تستری نجفی (۱۴۱۱هـ.ق). المکاسب‌المحرمه. قم: منشورات دارالذخائر چاپخانه خیام.
    8. ایروانی، جواد (۱۳۸۴). مصرف صحیح از نگاه اسلام. مشهد: انتشارات آستان قدس.
    9. بحرانی، یحیی‌بن حسین (1388). الشهاب فی‌الحکم والآداب. محقق: زبری قاینی، محمدحسن. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    10. بینش، عبدالحسین (1388). آشنایی با تاریخ تمدن اسلامی. قم: زمزم هدایت.
    11. ترمذی، محمد‌بن عیسی (بی‌تا). سنن ترمذی (جامع‌الصحیح). محقق: احمد محمد شاکر و کمال یوسف‌الحوت. بیروت: دارالکتب‌العلمیّه.
    12. جوادی آملی، عبدالله (1398). اسلام و محیط زیست. قم: اسرا.
    13. حر عاملی، محمد‌بن حسن (1409هـ.ق). وسائل‌الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت.
    14. خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۲). ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
    15. خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۷). بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
    16. داعی‌الاسلام، سیدمحمد (بی‌تا). فرهنگ نظّام. بی‌جا. بی‌نا.
    17. دیلمی، حسن‌بن ابی‌الحسن (۱۴۰۸هـ.ق). أعلام‌الدین. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع).
    18. راغب اصفهانی (بی‌تا). مفردات الفاظ‌القرآن. محقق: ندیم مرعشی. قم: دارالکاتب‌العربی.
    19. رجایی، سیدمحمد کاظم (۱۳۹۴). درآمدی بر شاخص‌های اقتصادی الگوی اسلامی_ ایرانی. قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی(ره).
    20. سالواتوره، دومینگ.، و دیولیو، یوجین. ا (1399). اصول علم اقتصاد. مترجم: ضیایی بیگدلی، محمد.، و مهدی‌پور، علی. تهران: کوهسار.
    21. شعیری، تاج‌الدین محمد‌بن محمد‌بن حیدر (1363). جامع‌الاخبار. قم: انتشارات رضی.
    22. صدر، سید محمد باقر (۱۳۹۳). اقتصاد ما. مترجم: سیدمحمدمهدی برهانی بروجردی، قم: دارالصدر
    23. صدوق، محمد‌بن على ابن‌بابویه (1403). معانی‌الاخبار. محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر. ‏قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    24. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه (۱۳۶۴). ثواب‌الاعمال. قم: انتشارات شریف رضی.
    25. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه (1403هـ.ق). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
    26. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه (1۴۱۳هـ.ق). من لایحضره‌الفقیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    27. طریحی، فخرالدین (1395). مجمع‌البحرین. محقق: حسینی، سید احمد. ری: مکتبه‌المرتضویّه.
    28. طوسی، ابوجعفر مجمد‌بن حسن (۱۳۶۵). التهذیب. تهران: داراکتب‌الاسلامیه.
    29. عمید، حسن (1363). لغت‌نامه فارسی. تهران، امیر کبیر.
    30. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380). تفسیر عیاشی. تهران: چاپخانه علمیّه.
    31. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1414هـ.ق). کتاب‌العین. محقق: بکایی، محمدحسن. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    32. قمی، شیخ عباس (۱۴۱۴هـ.ق). سفینه‌البحار. قم: اسوه.
    33. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1365). الکافی. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
    34. مجلسی (1404هـ.ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسةالوفاء.
    35. محمدی ری‌شهری، محمد (۱۴۲۷هـ.ق). میزان‌الحکمه. قم: پژوهشکده علوم و معارف حدیث.
    36. مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (۱۴۱۳هـ.ق). الامالی. قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
    37. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۶۳). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب‌الاسلامیّه.
    38. منسوب به على‌بن موسى، امام هشتم (ع) (1406هـ.ق). الفقه‌المنسوب إلى‌الإمام‌الرضا(ع)‏. محقق و مصحح: ‏ مؤسسة آل‌البیت(ع). مشهد: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    39. نخعی اغمیونی، منیژه.، و نجارزاده، رضا (1382). واژه‌های کلیدی اقتصاد خرد و کلان. تهران: شرکت نشر و چاپ بازرگانی وابسته به مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
    40. نوری، حسین (1358هـ.ق). مستدرک‌الوسائل. بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی.