گونه شناسی و تحلیل تاریخی فعالیتهای علمی و آموزشی امام رضا(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 اﺳﺘﺎدﯾﺎر گروه ﻣﻌﺎرف اﺳلامی، داﻧﺸگاه کاﺷﺎن، کاﺷﺎن، اﯾﺮان.

2 دکتری فلسفه اخلاق، گروه اخلاق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

برخی از مورخین معتقدند که ائمه (ع)، به‌دلیل شرایط سخت سیاسی و تمرکز بر مبارزه با حاکمیت، آثار مکتوبی از خود به جای نگذاشته‌اند. پژوهش حاضر در پی اثبات این فرضیه است که امامان شیعه به‌ویژه پس از امام صادق(ع)، و در دوران امامت امام رضا (ع) نه‌تنها به مبارزه سیاسی پرداخته‌اند، بلکه در اوج تنشهای دوران عباسی، نقش حداکثری در پیشبرد علوم اسلامی ایفا کرده، میراث علمی غنی از خود به جا گذاشته و نظام آموزشی پویایی را پایه‌ریزی نمودند. پژوهش حاضر به‌روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تاریخی با مراجعه به منابع دست اول تاریخی و حدیثی دو مذهب شیعه و سنی انجام شد. نتایج بررسی‌ها نشان داد که دیدگاه انکارکنندگان فعالیت‌های علمی امام رضا(ع) فاقد پایه و اساس است؛ چراکه که آن حضرت علاوه بر تبیین ارزش آموزش و فعالیت‌های آموزشی گسترده در قالب برگزاری حلقه‌های درسی گسترده و شرکت در مجالس مناظرات علمی، دارای آثاری مکتوب همچون صحیفة الرضا، فقه الرضا و رساله‌ای در عقائد باعنوان محض الاسلام و ... بود و مهم‌ترین راه حفاظت از میراث حدیثی شیعه را در کنترل و ارزیابی آنها دانسته است.
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم (1382). مترجم: الهی قمشه ای، مهدی. قم: الهادی.

    1. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1378هـ.ق). عیون أخبار الرضا (ع). تهران: جهان.
    2. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1385هـ.ق). علل الشرائع. قم: داوری.
    3. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1398هـ.ق). التوحید. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
    4. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1400هـ.ق). الأمالی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    5. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1404هـ.ق). کتاب من لا یحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    6. ابن‌تیمیه، احمد‌بن عبدالحلیم (1406هـ.ق). منهاج السنة النبویة. محقق: محمد رشاد سالم. عربستان: ادارة الثقافة والنشر بجامعة الإمام محمد‌بن سعود الإسلامیة.
    7. ابن‌حِبّان، محمد (1973). الثقات. حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
    8. ابن‌حِبّان، محمد (بی‌تا). المجروحین. مکه المکرمة: دارالباز للنشر والتوزیع.
    9. ابن‌حجر عسقلانی، احمد‌بن علی (1404هـ.ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر.
    10. ابن‌حجر عسقلانی، احمد‌بن علی (1415هـ.ق). الإصابة فی تمییز الصحابة. محقق: عادل احمد عبدالموجود.، علی محمد معوض. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    11. ابن‌سلامة قضاعی، محمد (1405هـ.ق). مسند الشهاب. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    12. ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن علی (1404هـ.ق). تحف العقول عن آل الرسول (ص). قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
    13. ابن‌شهرآشوب، محمد‌بن علی (1379هـ.ق). مناقب آل أبی‌طالب (ع). قم: علامه.
    14. ابن‌عدی جرجانی، عبدالله‌بن احمد (1409هـ.ق). الکامل فی ضعفاء الرجال. بیروت: دارالفکر.
    15. ابن‌عساکر، علی‌بن حسن (1417هـ.ق). تاریخ مدینة دمشق. بیروت: دارالفکر.
    16. اربلی، علی‌بن عیسی (1381هـ.ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشمی.
    17. برقی، احمد‌بن محمد‌بن خالد (1371هـ.ق). المحاسن. قم: دارالکتب الإسلامیة.
    18. بیهقی، احمد‌بن حسین (1410هـ.ق). شعب الإیمان. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    19. پاکتچی، احمد (1384). تاریخ حدیث. تقریر: رجبی قدسی، محسن. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    20. پیشوایی، مهدی (1390). سیره پیشوایان. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    21. حسینی جلالی، محمد‌رضا (1376). تدوین السنة الشریفة. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
    22. حلی، محمد‌بن احمد‌بن ادریس (1410هـ.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
    23. حمیری، عبدالله‌بن جعفر (1413هـ.ق). قرب الإسناد. قم: مؤسسة آل البیت (ع).
    24. خطیب بغدادی، احمد‌بن علی (1408هـ.ق). نصیحة أهل الحدیث. اردن: دارالمنار.
    25. دارقطنی، علی‌بن عمر (1418هـ.ق). السنن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    26. ذهبی، محمد‌بن احمد (1374هـ.ق). تذکرة الحفاظ. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    27. ذهبی، محمد‌بن احمد (1413هـ.ق). سیر أعلام النبلاء. محقق: شعیب الأرناؤوط.، و دیگران. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    28. صفار، محمد‌بن حسن (1404هـ.ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    29. طبری، محمد‌بن جریر (1387هـ.ق). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق: محمد أبو الفضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث.
    30. طوسی، محمد‌بن حسن (1407هـ.ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    31. طوسی، محمد‌بن حسن (1409هـ.ق). اختیار معرفة الرجال (رجال الکشّی). مشهد: دانشگاه مشهد.
    32. طوسی، محمد‌بن حسن (1411هـ.ق). الغیبة. قم: دارالمعارف الإسلامیة.
    33. طوسی، محمد‌بن حسن (1414هـ.ق). الأمالی. قم: دارالثقافة.
    34. طوسی، محمد‌بن حسن (1420هـ.ق). فهرست کتب الشیعة و أصولهم. قم: مکتبة محقق طباطبائی.
    35. عسکری، سیدمرتضی (1368). طب الرضا (ع): طب و درمان در اسلام. مترجم: کاظم خلخالی. تهران: فواد.
    36. قرشی، باقر شریف (1389). پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی‌بن موسی الرضا (ع). مترجم: جاسم رشید.، و صالحی، سید محمد. قم: دارالکتب الإسلامیة.
    37. قطب راوندی، سعید‌بن هبة‌الله (1409هـ.ق). الخرائج و الجرائح. قم: مدرسه امام مهدی (عج).
    38. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1404هـ.ق). الکافی. تحقیق: علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    39. مجلسی، محمدباقر (1403هـ.ق). بحارالأنوار. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    40. مزّی، یوسف‌بن عبدالرحمن (1406هـ.ق). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    41. مفید، محمد‌بن محمد (1413هـ.ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. قم: کنگره شیخ مفید.
    42. منتجب‌الدین رازی، علی‌بن عبیدالله (1366). فهرست منتجب الدین. قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    43. میرخانی، احمد (1357). سیر حدیث در اسلام. تهران: گنجینه.
    44. نجاشی، احمد‌بن علی (1416هـ.ق). فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی). قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
    45. نجف، محمد مهدی (1406هـ.ق). نشر کنگره جهانی حضرت رضا (ع). مشهد: کنگره جهانی حضرت رضا (ع).
    46. یعقوبی، احمد‌بن ابی‌واضح (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دارصادر.