بررسی و تحلیل نسخه های خطی نویاب درباره رقیه بنت الحسین (ع)؛ با رویکرد پاسخ به دو شبهه مهم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ اهل بیت (ع)، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، جامعهالمصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

یکی از مسائل تاریخی مربوط به واقعه کربلا که در دوره حاضر مورد مناقشه برخی محققان حوزه تاریخ قرار گرفته وجود دختری از امام حسین (ع) در میان اسیران و جان‌ دادن او در واقعه‌ای است که در خرابه شام رخ داده است. اسناد و شواهد موجود تاریخی در این زمینه در مقاله‌ بررسی و تحلیل منابع تاریخی درباره رقیه بنت الحسین (ع) از آغاز تا قرن هفتم هجری بررسی شده است. پس از انتشار این مقاله، نسخه‌های خطی از کتاب‌های کامل بهایی، کنز الغرایب و لباب الانساب توسط برخی محققان کشف و ارائه و شبهات جدیدی در این مسئله پدیدار شد. همچنین دیدگاه مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی درباره این موضوع ازسوی برخی محققان مورد استناد قرار گرفت. مقاله حاضر بااستفاده از روش تحلیل تاریخی، نسخه‌های مزبور و دیدگاه علامه عاملی (ره) را بررسی می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که متن نسخه‌های خطی موجود باتوجه به گزارش نسخه خطی تازه‌یاب کتاب السنی فی قتل اولاد النبی (ص) (متعلق به قرن پنجم) با یکدیگر هم‌پوشانی دارند و فهم و تحلیل نسخه‌شناس از مسئله ناتمام است. همچنین اظهارات علامه (ره) در این زمینه با اشکالات جدی مواجه بوده و باتوجه به گزارش‌ها و شواهد قوی مخالف، دیدگاه ایشان قابل اثبات نیست.
 

کلیدواژه‌ها


  1. ابن فندق بیهقی، علی (1418هـ.ق). لباب الانساب. محقق: رجایی، سیدمهدی. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  2. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن عمر (1407هـ.ق). البدایه و النهایه. بیروت: دار‌الفکر.
  3. ابن مکرم، محمد‌بن على (1402هـ.ق). مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر. محقق: روحیه النحاس، ریاض عبدالحمید مراد.، و مطیع، محمد. دمشق: دار‌الفکر للطباعه و التوزیع و النشر.
  4. ابن‌ابی الثلج (1410هـ.ق). تاریخ اهل البیت‏. قم: آل البیت.
  5. ابن‌اثیر، على‌بن ابى الکرم (1385). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار‌بیروت.
  6. ابن‌اعثم کوفى، احمد (1411هـ.ق). الفتوح. محقق: شیرى، علی. بیروت: دار‌الاضواء.
  7. ابن‌سعد، محمد (1414هـ.ق). الطبقات الکبرى. محقق: محمد‌بن صامل السلمى. طائف: مکتبه الصدیق.
  8. ابن‌صباغ مالکی (1422هـ.ق). الفصول المهمه فی معرفه الائمه (ع)‏. قم: دار‌الحدیث.
  9. ابن‌طیفور، احمد‌بن ابی طاهر (1378). بلاغات النساء. قم: مکتبه الحیدریه.
  10. ابن‌عساکر، علی‌بن حسن (1415هـ.ق). تاریخ دمشق. محقق: عمرو‌بن غرامه العمروی. بی‌جا: دار‌الفکر للطباعه و النشر والتوزیع.
  11. ابومخنف کوفى، لوط‌بن یحیى (1417هـ.ق). وقعه الطف.‏ محقق: غروى، یوسفى.، و هادی، محمد. قم: جامعه مدرسین.
  12. اربلی، علی‌بن عیسی (1421هـ.ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. قم: رضی.
  13. اسکافى‏، محمد‌بن همام‌بن سهیل (1422هـ.ق). منتخب الانوار فی تاریخ الائمه الاطهار (ع)‏. قم: دلیل ما.
  14. بلاذرى، احمد‌بن یحیی (1397). انساب الاشراف. محقق: محمودی، محمدباقر. بیروت: دار‌التعارف للمطبوعات.
  15. پاکدامن، محمدحسن (1394). رقیه بنت الحسین (ع) در انساب و تاریخ. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  16. دینوری، احمد‌بن داود (1368). الاخبار الطوال. محقق: عبدالمنعم عامر. قم: منشورات الرضى.
  17. سبط‌بن جوزى‏ (1418هـ.ق). تذکره‌ الخواص. قم: منشورات الشریف الرضى.
  18. سید‌بن طاووس (1388). لهوف. مترجم: رجالی تهرانی، علیرضا. قم: نبوغ.
  19. شافعی، محمد‌بن طلحه (1419هـ.ق). مطالب السئول فی مناقب آل الرسول‏. بیروت: البلاغ.
  20. طبری، عماد الدین حسن‌بن علی (بی‌تا). کامل بهایی. بی‌جا: المکتبه الرضویه.
  21. طبری، عمادالدین حسن‌بن علی (1379). مناقب الطاهرین. تهران: سازمان چاپ و انتشارات‏.
  22. طبری، محمد‌بن جریر (1387). تاریخ الامم و الملوک. محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار‌التراث.
  23. عاملی، سید محسن امین (1403هـ.ق). اعیان الشیعه. بیروت: دار‌التعارف.
  24. عاملی، سید جعفر مرتضی (1438هـ.ق). سیره‌الحسین (ع) فی الحدیث و التاریخ. قم: مرکز نشر و ترجمه مؤلفات العلامه المحقق السید جعفر مرتضی العاملی.
  25. کاشفی، حسین‌بن علی (بی‌تا). روضه الشهدا. محقق: بخشایشی، عبدالرحیم. بی‌جا: نوید اسلام.
  26. مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413هـ.ق). الارشاد فی معرفه حجج‌الله على العباد. محقق: مؤسسه آل البیت (ع). قم: کنگره شیخ مفید.