اقدامات علمی و عملی جعفر بن أبی‌طالب در حبشه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ اهل بیت(ع)، گروه تاریخ اسلام، مجتمع آموزش عالی بنت الهدی، جامعه المصطفی، قم، ایران/ مدیر گروه تاریخ، پژوهشگاه مطالعات اسلامی، جامعه الزهرا(س)، قم، ایران.

چکیده

هجرت به حبشه نقطه عزیمت تاریخ سیاسی اسلام است و آشنایی با نقش آفرینی جعفر بن أبی‌طالب، افزون بر کشف حقیقت تاریخی، از آن روی که یکی از عوامل زمینه ساز پذیرش اسلام در شمال آفریقا و گسترش امپراطوری اسلامی توسط فتوحات (سال 90ق/ 709 م) است، ضرورت دارد. از بین مسائل قابل بررسی هجرت، اقدامات علمی و عملی جعفر کمتر مورد توجه بوده است. این تحقیق با هدف کشف حقایق تاریخی مربوط به هجرت، به روش توصیفی و تحلیلی در صدد توصیف و تحلیل اقدامات جعفر در حبشه است. بر اساس یافته های تحقیق، اقدامات جناب جعفر با توجه به جمعیت مهاجران در دو بخش علمی و عملی قابل بحث است. برنامه‌ریزی و انتخاب هوشمندانه آیات قرآن از موضوعات مشترک دین اسلام و مسیحیت جهت جذب، استفاده از دو اصل «ترغیب» و «اقناع» در تبلیغ اسلام، تمرکز بر مشترکات بین ادیانی به عنوان یک روش دیپلماسی در روابط بین الملل که شاه‌کلید تقریب و تأثیر بر مخاطب فرامنطقه ای است و تأکید جعفر در سخنرانی خود بر مبانی اخلاق اسلامی به عنوان رهاورد جاودانه اسلام با این پیش-آگاهی که اخلاق در بین پیروان مسیحیت نسبت به عقاید و فقه جایگاه ویژه دارد، از اقدامات علمی جعفر بود. به لحاظ عملی نیز مدیریت عواطف اجتماعی و روانی کاروان مهاجران که پیامدِ همبستگی ناشی از نظام قبیلگی در شبه جزیره بود، تلاش برای حفظ امنیت، آرامش و آزادی مسلمانان در حبشه، معیشت مهاجران و قدرت جذب حبشیان به اسلام از جمله اقدامات جعفر به شمار می رود.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن (1373). مترجم: فولادوند، محمد مهدی. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    1. ابن أبـی شـیبه، عبدالله (1409هـ.ق). المصنف. محقق: کمال یوسف الحوث. ریاض: مکتبة الرشد.
    2. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید (1404هـ.ق). شرح نهج البلاغه. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
    3. ابن حُمیـد، عبدالحمید (1408هـ.ق). المنتخب من مسند‌بن حُمید. محقق: صبحی البدری.، و محمود محمد خلیل السعیدی. قاهره: مکتبة السنة.
    4. ابن عساکر، علی‌بن حسن (1415هـ.ق). تاریخ مدینة دمشق. محقق: شیری، علی. لبنان: دارالفکر.
    5. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1418هـ.ق). البدایة و النهایة. محقق: عبدالله‌بن عبدالمحسن الترکی. بی‌جا: دارالهجر للطباعه و النشر.
    6. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (2006). السیرة النبویة. بیروت: دار‌نوبلیس.
    7. ابن هشام، محمد (1418هـ.ق). سیره ابن هشام. بیروت: دار‌الکتاب العربی.
    8. ابن‌اسحاق، محمد (1368). سیرة ابن اسحاق. محقق: سهیل زکار. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    9. ابن‌حنبل، احمد (1421هـ.ق). المسند. محقق: شعیب الأرنؤط.، و عادل مرشد. بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
    10. ابـن‌راهویـه، اسحاق‌بن ابراهیم (1412هـ.ق). المسند. محقق: عبدالغفوربن عبدالحق بلوشی. مدینه: مکتبة الإیمان.
    11. ابن‌سعد، محمدبن سعد (1410هـ.ق). الطبقات الکبری. محقق: محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    12. ابوعبید قاسم‌بن سلام (1410هـ.ق). النسب. بیروت: دارالفکر.
    13. ابونعیم الاصفهانی (1419هـ.ق). معرفة الصحابة. محقق: عادل‌بن یوسف العزازی. ریاض: دارالوطن للنشر.
    14. بخاری، ابوعبدالله (بی‌تا). الجامع الصحیح. بیروت: دارالفکر.
    15. بخاری، محمد‌بن اسماعیل (1422هـ.ق). الصحیح. محقق: محمد زهیر‌بن ناصر الناصر. بی‌جا: دارطوق النجاة.
    16. بستانی، قاسم.، شمخی، مینا.، مطوری، علی.، و محمودی مزرعاوی، عیسی (1400). واکاوی روایی-تاریخی و تاریخ‌گذاری برخی از اخبار هجرت به حبشه بر مبنای تحلیل شبکه اسناد و منبع اولیه. نشریه مطالعات تاریخ اسلام، 13(51)، 7- 37.
    17. بلاذری، احمد‌بن یحیی (1317). انساب الاشراف. محقق: عبدالعزیز دوری، احسان عباس، محمد حمیدالله.، و محمدباقر محمودی. مصر: دار‌المعارف.
    18. بیهقی، احمد‌بن حسین (1405هـ.ق). دلائل النبوة. محقق: عبدالمعطی امین قلعجی. بیروت: دار‌الکتب العلمیة.
    19. جاوت، گارث.، و ادانل، ویکتوریا (1396). تبلیغات و اقناع. مترجم: افخمی، حسین. تهران: انتشارات همشهری.
    20. جعفریان، رسول (1369). تاریخ سیاسی اسلام. تهران: سازمان.
    21. الجمیل، محمد‌بن فارس (1400). مهاجرت به حبشه. مترجم: ذکاوتی، علیرضا. قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
    22. حرعاملی، محمد‌بن حسن (1403هـ.ق). وسائل الشیعه. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    23. ذهبی، محمد‌بن احمد (2003). تاریخ الإسلام. بی‌جا: دار‌الغرب الاسلامی.
    24. زرگری‌نژاد، غلامحسین (1384). تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت). تهران: سمت.
    25. ساروخانی، باقر (1383). اقناع؛ غایت ارتباطات. نشریه نامه علوم اجتماعی، 23، 96- 115.
    26. شهیدی، سیدجعفر (1383). تاریخ تحلیلی اسلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    27. شیخ طوسی (1963). التبیان. به کوشش: احمد حبیب قصیر عاملی. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    28. طباطبایی اردکانی، سیدمحمود (1370). تاریخ اسلام. تهران: انتشارات جاوید.
    29. طبرسی، حسن‌بن فضل (1376). اعلام الوری باعلام الهدی. قم: مؤسسة آل البیت.
    30. طبرسی، حسن‌بن فضل (1415هـ.ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    31. طبرسی، حسن‌بن فضل (بی‌تا). مکارم الأخلاق. بی‌جا: شریف رضی.
    32. طبری، محمد‌بن جریر (1387). تاریخ الطبری. بیروت: دارالتراث.
    33. طرخان، ابراهیم علی (1959). الاسلام و الممالک بالحبشه فی العصور الوسطی. المجلة التاریخیه المصریه، 8، 3- 68.
    34. العاملی، سیدجعفر مرتضی (1385). الصحیح من سیرة النبی الأعظم. قم: مؤسسة علمی فرهنگی دارالحدیث.
    35. العوده، سلیمان‌بن حمد (بی‌تا). مرویات الهجرة. بی‌جا: بی‌نا.
    36. العینی (بی‌تا). عمدة القاری. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    37. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو.
    38. قمی، علی‌بن ابراهیم (1404هـ.ق). تفسیر القمی. محقق: سید جزائری. قم: دارالکتاب و النشر.
    39. کرم‌پور، زهرا.، حسومی، ولی‌الله.، و خاکپور، حسین (1399). اقناع مخاطب در نهج البلاغه. نشریه پژوهش نامه نهج البلاغه. 2(9)، 27- 53.
    40. کلاعی، سلیمان‌بن موسی (1420هـ.ق). الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    41. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1363). الکافی. محقق: غفاری، علی‌اکبر. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    42. مجلسی، محمدباقر (1403هـ.ق). بحار الأنوار. محقق: المیانجی، سید ابراهیم.، و البهبودی، محمدالباقر. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    43. محقق حلی (1409هـ.ق). شرایع الإسلام. تعلیق: شیرازی، صادق. تهران: استقلال.
    44. مقریزی، احمد‌بن علی (2006). الإلمام بأخبار من بأرض الحبشة من ملوک الإسلام. محقق: ضیفی، عبدالنعیم. قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث.
    45. منیسی، سامیه عبدالعزیز (1421هـ.ق). إسلام النجاشی ودوره فی صدر الدعوة الإسلامیة. قاهره: دارالفکر العربی.
    46. یعقوبی، احمد‌بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بی‌جا: دار‌صادر.