چرایی و چگونگی تأثیرگذاری باورهای کلامی در سیره‌پژوهی اهل بیت(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

یکی از مباحث مهم فلسفه علوم، بررسی تأثیر دانش‌‌های مختلف بر یکدیگر است. ازاین‌‌رو، یکی مسائل مهم در سیره‌‌پژوهی بررسی دانش‌‌های تأثیرگذار بر دانش سیره است. یکی از دانش‌‌های تأثیرگذار بر سیره‌‌پژوهی علم کلام است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش دانش کلام در تاریخ و سیره‌‌پژوهیِ معصومان(ع) انجام شد. ازآنجاکه همه معارف کلامی تأثیر درخوری در تاریخ و سیره‌‌پژوهی ندارند در مقاله حاضر براساس روش توصیفی-تحلیلی و باتکیه بر شواهد تاریخی، سنن الهی، عصمت، علم لدنی، قدرت خرق عادت، اعجاز قرآن و واقع‌‌نمایی سخنان معصومان (ع) درقالب شش معرفت کلامی پرتأثیر بر تاریخ و سیره‌‌پژوهی شناسایی و سپس نقش هریک در حوزه تاریخ نقلی و تحلیلی، سیره‌‌پژوهی و فلسفه نظری تاریخ تبیین شد.
باورهای کلامی شش­گانه فوق به ترتیب موجب شناخت عناصر مهم دخیل در تحلیل تحولات کلان تاریخ؛ اجتناب از انتساب اخبار یا تحلیل‌‌های ناسازگار با عصمت و دال بر دنائت و پستی به پیامبران و اهل بیت(ع)؛ عدم انکار گزاره‌‌های دال بر غیب‌‌گویی معصومان و اولیای الهی؛ باورپذیری اخبار معتبر دال بر تحقق خوارق عادات توسط آنها؛ نگاه به قرآن و احادیث معصومان(ع) به عنوان دو منبع واقع­نمایی تاریخ می شود.

کلیدواژه‌ها


  1. فهرست منابع

    قرآن کریم (1373). مکارم شیرازى، ناصر، قم‏: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏.

    1. البیهقى، احمد‌بن الحسین (1405). دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه. تحقیق: عبدالمعطى قلعجى. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    2. الواقدی، محمد‌بن عمر (1409). کتاب المغازى. محقق: مارسد نجونس. بیروت: مؤسسه الأعلمى.
    3. میرسید حامد حسین‏ (1366). عبقات الأنوار فی امامه الائمه الأطهار. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین (ع).
    4. شیخ صدوق (1378). عیون اخبار الرضا (ع). تهران: نشر جهان‏‏.
    5. علامه حلى‏ (1365). الباب الحادی عشر. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى‏.
    6. علامه حلى (1379). ترجمه کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین (ع). مترجم: آژیر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏‏.
    7. ابن‌‌‌بابویه، محمد‌بن على‏ (1413). من لا یحضره الفقیه‏. محقق: غفارى، على‌‌اکبر. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‏.
    8. ابن‌‌‌سعد، محمد الهاشمی البصری (1410). الطبقات الکبرى. محقق: محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    9. ابن‌‌‌طاووس (1414). الملهوف فی قتلی الطفوف. محقق: تبریزیان. . بی­جا، دار‌الاسوه.
    10. حلى، جعفر‌بن محمد (1406‏). مثیر الاحزان. قم‏: مدرسه امام مهدى (عج).
    11. ابن‌‌‌هشام، عبدالملک (بی‌‌تا). السیره النبویه. محقق: مصطفى السقا.، ابراهیم الابیارى.، و عبدالحفیظ شلبى. بیروت: دار‌المعرفه.
    12. ابن‌قولویه، جعفر‌بن محمد (1356). کامل الزیارات. محقق: امینی، عبدالحسین. نجف: مطبعه المرتضویه.
    13. ابوریه، محمود (بی‌‌تا). اضواء علی السنه المحمدیه. قاهره: دار‌الفکر.
    14. اردبیلى، احمد‌بن محمد‌ (بی‌‌تا). زبده البیان فی احکام القرآن. محقق: بهبودى، محمدباقر. تهران: المکتبه الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه.‌
    15. اصفهانى‏، ابونعیم (1412). دلائل النبوه. محقق: محمد رواس.، و عبدالبر عباس‏. بیروت: دار‌النفائس.
    16. بیهقى‏، ابوبکر (1405). دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    17. پیشوایی، مهدی (1388). تاریخ اسلام (از جاهلیت تا رحلت پیامبر اسلام (ص)). قم: دفتر نشر معارف.
    18. الرازى، ابوعلى مسکویه (1379). تجارب الامم. محقق: امامى، ابوالقاسم. تهران: سروش.
    19. تقی‌‌زاده داوری، محمود (1385). تصویر امامان شیعه در دایره‌‌المعارف الاسلام. قم: شیعه‌‌شناسی.
    20. الحموى، یاقوت‌بن عبدالله (1995). معجم البلدان. بیروت: دار‌صادر.
    21. موسوی‌خویى، سید ابوالقاسم (بی‌‌تا). المستند فی شرح العروه الوثقى. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی. ‌
    22. رستم، اسد (1392). مصطلح التاریخ: روش نقد تاریخی (روایت بوم‌‌محور از تاریخ‌‌ورزی علمی مسلمانان). مترجم: مصطفوی‌نیا، سید محمدرضی.، و حضرتی، رضا. تهران: سمت.
    23. رنجبران، داود (1395). بررسی مطالعات سیره نبوی در ویراست دوم دایره‌‌المعارف اسلام با تأکید بر گفتمان یهودی. قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌‌ها.
    24. سبحانی، جعفر (1396). منشور عقاید امامیه. قم: توحید.
    25. سبحانی، محمدتقی (1388). سخنرانی با موضوع: رابطه علم کلام با علم تاریخ، تاریخ در گذرگاه اندیشه2. انجمن تاریخ‌‌پژوهان. بی­نا.
    26. سلیمانی امیری، جواد(1398). نقد نظریه «عدم جواز تاثیر باورهای کلامی بر تاریخ پژوهی»، تاریخ اسلامی در آیینه پژوهش، ش 47، ص 61-82 .
    27. سلیمانی امیری، جواد(1399). منطق تأثیرگذاری باورهای کلامی بر تاریخ پژوهی، دوفصل نامه معرفت کلامی ، 2 (25)،157-176.
    28. شریف الرضی، محمد‌بن حسین‏ (1414‏). نهج‌‌البلاغه. محقق: صالح، صبحی‏. قم: هجرت‏.
    29. شیخ طوسى، ابوجعفرمحمد‌بن حسن (1407). تهذیب الاحکام. محقق: خرسان. تهران: دار‌الکتب الاسلامیه‌.
    30. صادقی کاشانی، مصطفی (1398). درآمدی بر مبانی کلامی تاریخ‌‌نگاری اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    31. صالحی نجف‌‌آبادی، نعمت‌‌الله (1348). شهید جاوید حسین‌بن علی (ع). بی‌‌جا: بی‌‌نا.
    32. صفار، محمد‌بن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص). محقق: کوچه‌‌باغى، محسن‌بن عباسعلى. قم: مکتبه آیت‌‌الله المرعشی النجفی.‏
    33. صفری فروشانی، نعمت‌الله (1397). همگرایی روش‌ها در عاشوراپژوهی. سایت نشریه سخن تاریخ، ص 6، مشاهده شده در: imam.miu.ac.ir
    34. طباطبایى، محمدحسین (1403). المیزان فى تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمى للمطبوعات.
    35. طبرى آملى صغیر، محمد‌بن جریر‌بن رستم (1413). دلائل الامامه.‏ محقق: مؤسسه البعثه. قم: بعثت‏‏.
    36. طبرى، ابوجعفر محمد‌بن جریر (1412). جامع‌‌البیان فى تفسیر القرآن. بیروت‏: دار‌المعرفه.‏
    37. الطبری، محمد‌بن جریر (1387-1967). تاریخ الامم و الملوک. محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار‌التراث.
    38. طوسى‏، خواجه نصیرالدین (1407). تجرید الاعتقاد. محقق: حسینى جلالى‏، سید محمدرضا، قم، دفتر تبلیغات اسلامى‏.
    39. عاملى، جعفر مرتضى (1415). الصحیح من سیره النبی الاعظم‏. بیروت: دار‌الهادی‏، بیروت‏.
    40. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1382). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات‏. تقریر آیت‌‌الله جعفر سبحانى ، قم: مؤسسه امام صادق (ع‏)‏.
    41. قمى، على‌بن ابراهیم(1363). تفسیر القمی.‏ محقق: طیب، موسوى جزایرى. قم: دار‌الکتاب‏.
    42. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1362). اصول الکافی. تهران: اسلامیه.
    43. گرامی، سید محمدهادی.، و قندهاری، محمد (1392). واکاوی رابطه کلام و تاریخ فکر در مطالعات شیعه‌‌شناسی. نشریه مطالعات تاریخ اسلام، شمار 18، سال پنجم، ص 139-172.
    44. گروهی از تاریخ‌پژوهان (1389). تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا (ع). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    45. ماوردى‏، ابوالحسن (1409‏). اعلام النبوه.‏ بیروت: مکتبه الهلال.
    46. مجلسى، محمدباقر (1403). بحارالانوار. محقق: جمعى از محققان‏. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی‏.
    47. محمدى،‏ على (1378). شرح کشف المراد. قم: دار‌الفکر.
    48. مصباح، محمدتقی (1393). راه و راهنماشناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    49. مصباح، محمدتقی (1375). راهنماشناسی. تهران: امیرکبیر.
    50. مظفر، شیخ محمدرضا (1387‏). عقاید الامامیه. قم: انصاریان.
    51. مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان (1413). الارشاد فی معرفه حجج‌‌الله علی العباد. محقق: مؤسسه آل البیت (ع). قم: لإحیاء التراث.
    52. المقدسى، مطهر‌بن طاهر (بی‌‌تا). البدء و التاریخ. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
    53. ‌نجمی، محمدصادق (1383). سیری در صحیحین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    54. الیوسفی الغروی، محمدهادی (1378-1420). موسوعه التاریخ الاسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    55. یوسفیان، حسن (1389). علم غیب امام (ع). دانشنامه امام علی(ع)، زیر نظر علی اکبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج 3، ص335-374.
    56. یعقوبی، احمد‌بن ابی ‌یعقوب (1373-1414). تاریخ یعقوبی. قم: منشورات الشریف الرضی.