استادیار گروه تاریخ اسلام، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، جامعه‌المصطفی العالمیه، قم، ایران/ هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.
چکیده
منابع روایی شیعه با استناد از روایات معصومان محتوای متنوعی از گزاره‌های تاریخی، اعتقادی، کلامی و فقهی را در بردارد. پژوهش حاضر به‌روش کیفی از نوع تحلیلی و با هدف بررسی رویکردهای کلامی ائمه اطهار(ع) درروایات تاریخی کتاب اصول کافی انجام شد و به این سؤال که ائمه اطهار(ع) با چه رویکردی تاریخ را بیان نموده‌اند، پاسخ داد. نتایج بررسی‌ها نشان داد که ائمه اطهار(ع) با رویکرد افزایش و اصلاح آگاهی‌های اعتقادی جامعه از روایات تاریخی بهره برده‌اند. این مهم، به‌واسطه گسترش قلمرو اسلامی و چالش‌های فکری ایجاد شده در جامعه که ابزاری راهبردی در هدایت جامعه است، جلوه می‌کند. براین‌اساس، پژوهش حاضر با تحلیل محتوای کیفی 105 روایت تاریخی کتاب اصول کافی، هفت عنوان از مباحث کلامی را استخراج نمود. این مباحث از نظر محتوایی چالش‌های کلامی شیعیان را در عصر حضور نشان می‌دهد و تاریخ به‌مثابه ابزاری برای رفع شبهات عمل کرده است. حجم بیشتر روایات در رابطه با خصوصیات امام، عصمت و انتخاب جانشین پیامبر(ص) از طرف خداوند، دانش امام، ویژگی‌های پیامبران پیشین در اثبات امامت ائمه و چالش‌های فکری شیعیان است.
فانی اصفهانی، سیدعلی علامه (1394). بداء از نظر شیعه. مترجم: بنی سعید لنگرودی، سیدمحمد باقر. قم: انتشارات امام علی‌بن ابی طالب (ع).
فخر رازی، محمدبن عمر (1420هـ.ق). مفاتیح الغیب. بیروت: داراحیاء التراث العربى.
فرمانیان، مهدی.، و جندقی، احسان (1393). امامت و مسئله بداء در اسماعیل‌بن جعفر؛ بررسی روایت «ما بدا لله مثل ما بدا فی اسماعیل». نشریه تحقیقات کلامی، 5، 57- 72.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1388). پاسخ به شبهات کلامی ـ دفتر چهارم: امامت. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کاشفی، محمدرضا (1387). کلام شیعه ماهیت مختصات و منابع. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مسعودی، على‌بن حسین (1426هـ.ق). اثبات الوصیه للامام على بن ابى طالب. قم: انصاریان.
مشکور، محمدجواد (1387). فرهنگ فرق اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1395). راه و راهنماشناسی. تصحیح: کریمی، مصطفی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
مفید، محمدبن محمد (1413هـ.ق). الارشاد فی معرفه حجج الله على العباد. قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمدبن محمد (1414هـ.ق). تصحیح اعتقادات الامامیه. مصحح: درگاهى، حسین. قم: کنگره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گودرزوند چگینی، رسول (1394). بررسی احادیث تاریخی اصول کافی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه معارف اسلامی. قم.
خواجه، ابوذر (1397). مقایسه تاریخ و سیره رسول خدا (ص) در سه کتاب کافی کلینی، صحیح مسلم و سنن ترمزی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه باقرالعلوم (ع). قم.
الویری، محسن (1397). تاریخ پیامبران در روایات امام باقر (ع). همایش علوم اسلامی، اخلاق و هنر در جهان تشیع، دانشگاه کلن.
)