استادیار گروه تاریخ تمدن اسلامی، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره وتمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
چکیده
چرایی هجرت گروهی از مسلمانان به حبشه در دوران دشوار اسلام در مکه، یکی از موضوعات مهم در تاریخ اسلام به‌شمار می‌رود که در منابع و پژوهش‌های تاریخی دلایلی چند برای آن بیان شده است. هدف نوشتار حاضر آن است که ضمن بررسی و واکاوی دلایل این هجرت، دلایل و اهداف راهبردی را که از اهمیت بیشتری برخوردارند و می‌تواند تبیین‌گر چرایی این هجرت راهبردی باشد، تبیین نماید. شیوه گردآوری داده‌ها در این نوشتار کتابخانه‌ای، با تأکید متون و منابع کهن و دست‌اول تاریخی و روش پژوهش نیز توصیفی- تحلیلی است. بنابر یافته‌های این نوشتار، اگرچه برخی از دلایل مطرح شده برای این هجرت، مانند رهایی مسلمانان از آزار مشرکان و حفظ ایمان و عدم ارتداد نومسلمانان از شهرت بیشتری در منابع تاریخی برخوردار است، به‌نظر می‌رسد ایجاد پایگاهی دیگر برای اسلام و تجمیع راهبری گروهی از مسلمانان در مکانی امن به‌منظور حفظ اساس اسلام، به‌مثابه یک‌تفکر راهبردی از سوی رسول خدا (ص) دلایل مهمتر و اهداف راهبردی برای این هجرت به‌شمار می‌رود که در ورای دلایل آشکار مورد نظر پیامبر(ص) بوده است. برخی دلایل دیگر مانند انگیزه‌های اقتصادی، نظامی و اختلافات عقیدتی میان مسلمانان نیز برخواسته از ذهنیت‌های خاص برخی مستشرقان بوده و شواهد و مستندات قابل دفاعی ندارد.
مقدسی، مطهربن طاهر (1417هـ.ق). البدء و التاریخ. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مقریزی، تقی الدین احمد‌بن علی (1420هـ.ق). إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مهدوی چَرَمی، هادی.، روحی، علیرضا.، و مجتبوی، سید حسین (1400). واکاوی دیدگاه‌های مونتگومری وات درباره دلایل هجرت مسلمانان به حبشه. نشریه فقه و تاریخ تمدن، 3(17)، 31 - 41.
وات، ویلیام مونتگومری (1344). محمد پیامبر و سیاستمدار. مترجم: اسماعیل‌زاده. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
یعقوبی، احمد‌بن ابی یعقوب (1379هـ.ق). تاریخ یعقوبی. بیروت: دارصادر.
)